Dövizi Düşürmek İçin Yanlış Bilinenler

Amerikan Doları’nın 3,55’leri aşması ve bunun üzerine Merkez Bankası’nın faiz indirimlerine son vererek faiz artırması, ülkedeki birçok dengeyi alt üst ederken Dolar’ın artışı gündemin birinci maddesine oturdu.

Hükümet ve Cumhurbaşkanlığı, yaptığı kampanya ile vatandaşa, esnafa yastık altındaki Dolar’ını, Euro’sunu bozdurması çağrısında bulunuyor.

Bu kampanya güzeldir, milli birliği tekrar ortaya koyması açısından önemlidir, ama işe yarayıp yaramayacağı tartışılır.

Bu yazıda, size başka bir yanlış bilinenden bahsetmek istiyorum.

Yapılan diğer bir kampanya, AVM kiralarının, hac ödemelerinin, devlet ihalelerinin TL ile yapılması kampanyası…

Bu kampanya kesinlikle doğrudur ve zaten olması gerekendir. Hatta, milli parası TL olan bir ülkede, her alanda uygulanmalı, köprü geçiş ücretleri gibi çok sayıda uygulamada bu yapıya geçilmelidir. Ancak, Dolar’ın düşürülmesi için işe yaramayacaktır.

Çünkü dövizdeki yükselişi durdurmanın bir çözümü de dövize olan talebi azaltmaktır. Yani döviz alım ihtiyacını azaltmaktadır.

Dövize olan talep, 2 yolla mümkündür.

Birinci yolda, spekülatif bir yatırım aracı olduğu ve kısa vadede dövizin değer kazanacağını düşünen yerli ve yabancı yatırımcı, TL’sini Dolar’a, Euro’ya çevirerek kar elde etmek için döviz satın alır. Sıcak para geldiğinde sevinen bizim gibi sıcak para cenneti olan ülkelerde, yabancı yatırımcının bu hareketi yapması, özellikle bu tür ortamlarda son derece mümkün ve kaçınılmazdır. Çünkü çok uzaklardan gelmiştir ve amacı, daha yüksek faizle devlet tahvili almak, yüksek getiri beklediği borsada yatırım yapmak, gerektiğinde kolayca bu 2 yatırım aracından çıkarak TL’sini dövize çevirip ondan da para kazanmaktır.

İkinci yolda, gerçekten döviz olarak ödeme yapması gereken kişi ve kurumlar, ödeme vadeleri geldiğinde veya yaklaştığında ellerindeki TL ile döviz alarak, bu ödemelerini gerçekleştirmek ister.

Örneğin, yurtdışından mal ithal etmiş olan ithalatçının ödeme vadesi gelmiştir, bu ödemeyi yapmak için mecburen döviz almak zorundadır. Yurtiçinden ithalata dayalı mal alırken tedarikçisine döviz çeki veren üretici, çeki ödemek için mecburen döviz almak zorundadır. Yurtdışı kaynaklı kredi kullanan şirket veya banka, geri ödeme yapmak için mecburen TL kaynağını dövize çevirmek zorundadır.

Bu tip ödemeler, ödemenin zorunlu olduğu para birimi ile yapılmalıdır, TL karşılığı ile ödeme yapılamaz. Çünkü bu kaynak kullanılırken de döviz olarak alınmış ve ihtiyaca göre TL’ye çevrilmiştir zaten (bu operasyonun da TL’ye değer kazandırdığını unutmamak gerekir).

İşte bu tür durumlar, dövize olan talebi artıracaktır. Dış borcu olan ve dış ticaret açığı olan (yani ihracatından daha fazla ithalatı olan) ülkemizde bu durum kaçınılmazdır.

Devletin açtığı lisans ihaleleri, özelleştirmeler, TFF’nin yaptığı yayın ihalelerin de dövize ciddi talep yarattığı unutulmamalıdır. Çünkü bu tür ihalelerde milyar Dolar’lar konuşulmaktadır. Bu ödemelerin de TL bazında yapılması sağlanırsa, hatta şart koşulursa önemli bir talep azalması sağlanmış olacaktır.

Mecburen dövize talep yaratan durumları açıkladığımı düşünüyorum.

Gelelim ikinci kampanyanın neden işe yaramayacağını anlatmaya…

Kiranız döviz bazında, mal aldığınız tedarikçiye olan açık hesap borcunuz döviz bazında… Bu tarz borçları öderken, bu borcun TL karşılığını o günkü kur üzerinden yine TL olarak yapıyorsanız, bu işlem dövize herhangi bir talep yaratmaz, dolayısıyla dövizi yükseltmez.

Örneğin, tedarikçi firmadan 100.000 USD’lik mal aldınız. Tedarikçiniz, kendisini dövizdeki artışa karşı korumak için, belki de ithal olan bu malı, size Dolar karşılığında sattı. Kur, o zaman 2,90 idi ve TL olarak borcunuz 290.000 TL idi. Bugün ödeme vadeniz geldi ve ödemeyi TL olarak, ama bugünkü kur üzerinden yapabiliyorsunuz. Bugün öderken TL olarak 350.000 TL ödeme yaptınız. Aradaki zarar, sizin kur zararınızdır, ancak bu ödeme TL olarak yapıldığından Dolar almadınız, yani Dolar’a bir alım talebi oluşturmadığınızdan kurlara bir etkisi olmayacaktır. Bu durum, döviz bazlı kira ödemeniz için de geçerlidir. Ama elbette sizden TL olarak ödeme alan kişi, gider Dolar alırsa o başka…

İşte bu nedenle ve bu mantıkla, bu aralar dile getirilen ikinci kampanyanın, dövizi düşürmek için hiçbir katkısı ve etkisi bulunmamaktadır.

Hakkı Açıkbaş
Kurumsal Finans Danışmanı
06.12.2016